Sve veći obim razmene informacija na internetu, ali i različitost sadržaja koji se objavljuje odnosno njegova namena, doneo je i potrebu definisanja opštih licenci kojima se dozvoljava korišćenje odeđenog autorskog dela, u meri i na način zavisno od vrste licence.
Naime, kako bi se izbeglo pojedinačno davanje saglasnosti za korišćenje određenih autorskih prava naročito u situacijama kada autor ne želi da iz različitih pobuda, potpuno zabrani korišćenje svog dela, osmišljen je sistem Creative Commons Licenses, odnosno Licenci kreativne zajednice (CC licenci) koje olakšavaju i ubrzavaju protok informacija odnosno autorskih dela internetom, uz ispunjenje određenih, često minimalnih uslova autora. Važno je reći da CC licence često ne podrazumevaju garancije na pravne i faktičke osobine dela koje se na ovakav način ustupa, iz razloga što se nude bez naknade.
Ukoliko ne postoji naznaka da je autorsko delo pod CC režimom ili je uz njega postavljen Copyright znak, ono uživa punu autorsko – pravnu zaštitu, i njegovo korišćenje je dozvoljeno samo u okviru zakona, odnosno po prethodnoj saglasnosti autora.
Licence kreative zajednice – CC, su zapravo deo šire kategorije Licenci otvorenog sadržaja, koja pored uopštenih CC licenci podrazumeva i druge licence specifične za određenu vrstu sadržaja, kao što je Licenca otvorenog kodaodnosno GNU General Public License kada su softveri u pitanju.
CREATIVE COMMONS vs. COPYRIGHT
Pre pojave interneta, Copyright odnosno autorsko pravna ograničenja imala su sasvim drugačiji smisao, jer su se odnosila najviše na zabranu javnog prikazivanja sadržaja odnosno umnožavanja istog od strane drugih izdavača. Međutim, sa razvojem tehnologije do nivoa gde je razmena, kopiranje ili pohrana infomacija na različitim nosačima istih postala široko rasprostranjena i dostupna svakom, Copyright je postao ograničenje i za druge korisnike autorskih dela. Zbog toga se dešava da se povrede autorskih prava dešavaju svakodnevno redovnim korišćenjem sadržaja uz pomoć novih tehnoloških uređaja ili softverskih rešenja.
Postavljanje Creative commons – CC licence, kao uslova za korišćenje dela uz rečenicu Some rights reserved – Neka prava zadržana, predstavlja zapravo pandan Copyright sistemu zaštite – C, čijim obeležavanjem zapravo obaveštavamo potencijalne korisnike dela da su Sva prava zadržana odnosno – All rights reserved.
VRSTE CREATIVE COMMONS LICENCI:
- Attribution / Obaveza označavanja autora
Oznaka: CC BY
- Attribution-ShareAlike / Označavanje autora – Obavezno zadržavanje iste licence u slučaju daljeg deljenja dela
Oznaka: CC BY-SA
- Attribution-NoDerivs / Označavanje autora – Zabrana izmene dela
Oznaka: CC BY-ND
- Attribution-NonCommercial / Označavanje autora –Korišćenje samo u nekomercijalne svrhe
Oznaka: CC BY-NC
- Attribution-NonCommercial-ShareAlike / Označavanje autora –Korišćenje samo u nekomercijalne svrhe – Obaveza zadržavanja iste licence u slučaju daljeg deljenja dela
Oznaka: CC BY-NC-SA
- Attribution-NonCommercial-NoDerivs / / Označavanje autora –Korišćenje samo u nekomercijalne svrhe – Zabrana izmene dela
Oznaka: CC BY-NC-ND
WIKIPEDIA KAO PRIMER
Najpoznatiji informativni website koji prikazuje sadržaj pod CC licencom je Wikipedia.
Korisnici ove online enciklopedije mogu koristiti celokupan objavljeni sadržaj poštujući licencu CC BY-SA, odnosno, obavezni su da navedu autora ili licencora sa Wikipedie, kao i da dalje distribuiraju sadržaj pod istim uslovima pod kojim su ga i preuzeli.
CC BY-SA licenca znači da je dozvoljeno kopiranje i dalja distribucija sadržaja, kao i njegovo adaptiranje i izmena, ali uz posebnu naznaku da licenca ne utiče na obavezu poštovanja moralnih autorskih prava, prava trećih lica u vezi dela.
Wikipedia navedenom licencom podrazumeva i obavezu fair use i fair dealing prava, u smislu regulative Sjedinjenih Američkih Država, čemu su najbliže odredbe našeg ZASP-a kojima se propisuju uslovi pod kojima se pojedina autorska prava mogu suspendovati.
RAZLIKE IZMEĐU LICENCI KREATIVE ZAJEDNICE I PUBLIC DOMAIN / JAVNOG DOMENA U AUTORSKO – PRAVNOM SMISLU
Kada se nako autorsko delo nalazi u public domain režimu, to znači da su imovinska prava na tom delu istekla, odnosno da je prošlo više od 70 godina od smrti autora ili poslednjeg koautora dela.
Važno je naglasiti da javni domen podrazumeva poštovanje moralnih autorskih prava. Odnosno, iako je korišćenje određenog dela slobodno, obaveza navođenja imena autora i poštovanja integriteta samog dela ostaje, jer moralna autorska prava nisu vremenski ograničena kao imovinska.
CC licenca se odnosi na dela čija autorska prava nisu istekla, ali je autor spreman da ih pod određenim uslovima ustupi na slobodno korišćenje.
