Internet domeni

Iako većina korisnika globalne mreže smatra da ista postoji i funkcioniše sama od sebe, i da ceo sistem funkcioniše na principu samoregulacije, istina je drugačija. Internetom se upravlja. Doduše, na nešto drugačiji način nego što je slučaj sa tradicionalnim političkim ili administrativnim uređenjima, ali institucije i u slučaju interneta postoje i deluju nadnacionalno i barem teoretski, iznad politike.

Najvažnija međunarodna ustanova koja ima ulogu da internet funkcioniše po uređenim pravilima, je ICANN – Internet Corporation for Assigned Names and Numbers.

Prema definiciji koju je utvrdio Svetski samit o informacionom društvu –  upravljanje Internetom predstavlja razvoj i primenu zajedničkih načela i pravila, kao i postupaka za donošenje odluka i programa koji formiraju internet, a gde uloge imaju i državni sistemi, privatni sektor, civilno društvo, međuvladine i internet organizacije.

Upravljanje Internetom je multidisciplinarna, složena oblast, koja uključuje mnoštvo aspekata, kao što su infrastruktura, standardi (poput DNS-a), pitanja intelektualne svojine, kriminala u sajber prostoru, sudske nadležnosti, kao i prava generalno, ekonomska pitanja, jednak razvoj interneta u svetu, kao i društveno značajna pitanja koja između ostalog podrazumevaju i pravo na privatnost, podatke o ličnosti, obrazovanje i ljudska prava.

Jedan od najinteresantnijih aspekata upravljanja internetom je i organizacija i uspostavljanje sistema internet adresa. Internet adrese mogu biti izražene numerički, kao adrese internet protokola ili IP adrese, ali mogu biti i izražene kroz kombinacije slova i brojeva, najčešće sa određenim prepoznatljivim značenjima. Naime, putem IP adresa komuniciraju sami uređaji na mreži, a s obzirom da se numeričke oznake jako teško pamte i identifikuju od strane korisnika interneta, radi lakšeg korišćenja mreže i komunikacije, stvoren je sistem prevođenja ovih adresa u one koje imaju određena značenja uporediva sa pojmovima iz realnog sveta. Sistem koji omogućava ovu vrstu prevođenja tekstualnih u numeričke oznake i obratno zove se DNS. Odnosno, s druge strane, DNS server predstavlja uređaj koji omogućava da se za tražene usluge na određenom internet domenu dobiju odgovarajuće IP adrese neophodne za komunikaciju i razmenu podataka u mreži.

Dakle, internet adrese u svakodnevnoj upotrebi izražene su u formi naziva internet domena i predstavljaju tekstualni izraz registrovan od strane korisnika – registranta za njegovu sopstvenu upotrebu, sve u cilju vidljivosti na mreži, a koji ispunjava propisane administrativne i tehničke uslove. Registracijom, naziv internet domena biva plasiran u Centralnu bazu podataka – Centralni registar, koja je pod upravom Registra internet domena. Nazivi internet domena su u početku, a i danas u većini slučajeva sastavljeni od slova engleske abecede (ASCII code), da bi daljim razvojem IDN standarda (Internationalized domain name) bila uspostavljena mogućnost i praksa da nazivi internet domena budu izraženi i na različitim svetskim jezicima odnosno pismima. Nazivi se sastoje i od tačaka, srednjih crta, ali i arapskih brojeva, čija ukupna dužina ne može preći 63 niti biti kraća od 2 karaktera.

Naziv internet domena ima svoju klasifikaciju.  Najbitniji je svakako deo koji se naziva – internet domen prvog nivoa ili top-level domen (TLD), a nalazi se na krajnjoj desnoj strani naziva. To su nastavci poput .com, .net, ali i .rs ili .me. Domen drugog nivoa (SLD) je deo izraza koji stoji uz top-level domen, i koji je zapravo predmet registrovanja od strane korisnika. To je na primer nastavak google, u izrazu google.com. Domen prvog nivoa i domen drugog nivoa zajedno čine tzv. domensku ekstenziju, odnosno naziv internet domena. Postoje i nazivi trećeg nivoa, koji se nadovezuju na domene drugog.

Dalje, nazivi prvog nivoa, mogu biti generički gTLD, kao što su .com, .info, .net i tako dalje. Ali mogu biti i nacionalni (country code – ccTLD), kao što je naš .rs internet domen. Vredno je napomenuti i nacionalni domen drugog nivoa – ccSLD, kao što je co.rs.

Pravo na upravljanje nad generičkim internet domenima registrima dodeljuje Internet Korporacija Za Dodeljene Nazive i Brojeve – ICANN. Tako na primer upravljanje gTLD .com i .net dodeljeno je organizaciji Verisign, dok nacionalnim internet domenima upravljaju nacionalni registri čiji rad takođe nadgleda ICANN, poput RNIDS-a (Registar nacionalnog internet domena Srbije) u Republici Srbiji.

Kada je odnos internet domena i prava intelektualne svojine u pitanju, za nas je u okviru domenske ekstenzije najvažniji internet domen drugog nivoa, jer upravo njegovom registraciom dolazi do najvećeg broja povreda prava drugih odnosno sudskih sporova u praksi. Ovakvi sporovi mogu biti rešavani pred nadležnim sudom, ali za njih je karakteristično i arbitražno rešavanje sporova, gde učesnici znatno brže i efikasnije mogu da ostvare prava za koja smatraju da im pripadaju. Kada je .rs internet domen u pitanju, za arbitražno odlučivanje nadležna je Komisija za rešavanje sporova povodom .rs internet domena, pri Privrednoj komori Srbije.