POSTOJEĆE STANJE

 

 

Zakonom o autorskom i srodnim pravima[1] (dalje: ZASP ili Zakon) propisano je da se autorsko i srodna prava kolektivno ostvaruju preko organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava (dalje: Organizacije), koje nisu lukrativnog karaktera i koje su specijalizovane za ostvarivanje prava u vezi sa određenim predmetima zaštite[2].

Da bi određena Organizacija mogla da obavlja delatnost kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava, neophodno je da dobije dozvolu nadležnog organa, odnosno Zavoda za intelektualnu svojinu. Izmenama Zakona iz 2019. godine, definisana je dokumentacija koju Organizacija mora da podnese[3], kao i uslovi koje Organizacije treba da ispunjava da bi mogla da obavlja konkretnu delatnost[4].

U Republici Srbiji trenutno postoji šest organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava i to:

  • Organizacija muzičkih autora Srbije – SOKOJ;
  • Organizacija proizvođača fonograma Srbije – OFPS;
  • Organizacija za kolektivno ostvarivanje prava interpretatora – PI;
  • Organizacija fotografskih autora – OFA;
  • Organizacija za ostvarivanje reprografskih prava – OORP;
  • Organizacija filmskih autora Srbije – UFUS AFA ZAŠTITA.

 

Nosioci autorskog, odnosno srodnih prava isključivo ustupaju Organizaciji svoja prava, te nalažu istoj da ona u svoje ime, a za njihov račun dalje zaključuje ugovore o neisključivom ustupanju sa licima koja će koristiti autorska dela, odnosno predmete srodnih prava[5] (dalje: Korisnici), kao i da prikuplja naknadu od Korisnika u svoje ime i za račun nosilaca prava. Takođe, samo jedna Organizacija može dobiti dozvolu nadležnog organa za kolektivno ostvarivanje prava u odnosu na istu vrstu prava na istoj vrsti predmeta autorskog ili srodnog prava[6], što znači da ta konkretna Organizacija ima monopolski položaj u pogledu kolektivnog ostvarivanja konkretne vrste prava na konkretnoj vrsti dela ili predmeta srodnog prava.

Što se tiče prava koja nosioci istih ustupaju Organizaciji, ZASP je propisao obavezno kolektivno ostvarivanje određenih prava, dok za drugu vrstu prava nosioci imaju slobodu izbora da li će ista ostvarivati kolektivno, odnosno preko Organizacije ili individualno.[7]

Neka od prava za koje je zakonodavac propisao da je obavezno kolektivno ostvarivanje su: prava interpretatora na naknadu za emitovanje i reemitovanje interpretacije sa snimka izdatog na nosaču zvuka/zvuka i slike, za javno saopštavanje interpretacije koja se emituje sa snimka izdatog na nosaču zvuka/zvuka i slike, za javno saopštavanje interpretacije sa snimka izdatog na nosaču zvuka/zvuka i slike, prava proizvođača fonograma na naknadu za emitovanje i reemitovanje fonograma, javno saopštavanje fonograma i javno saopštavanje fonograma koji se emituje i sl.

Dalje, ZASP-om je propisano da svaka Organizacija mora imati skupštinu, upravni odbor, direktora i nadzorni odbor kao svoje organe, a što se tiče opštih akata Organizacije neophodni su statut, tarifa i plan raspodele, uz mogućnost da postoji još opštih akata koji će preciznije definisati određena pitanja iz rada Organizacije[8]. Statut predstavlja najviši akt same Organizacije i ostali opšti akti moraju biti usklađeni sa njim, plan raspodele jasno i nedvosmisleno određuje kriterijume na osnovu kojih Organizacija vrši raspodelu iznosa naknade koje je prikupila od Korisnika. Tarifa predstavlja veoma važan akt Organizacije jer se njom određuju visina i način određivanja naknade koju su Korisnici dužni da plate za iskorišćavanje autorskog dela ili predmeta srodnog prava. Organizacija inicira pregovore o tarifi, tako što na iste poziva reprezentativna udruženja Korisnika i individualne Korisnike[9]. Nakon poziva na pregovore, dve strane nastoje da zaključe sporazum o tarifi. U slučaju nemogućnosti pronalaska rešenja koje bi odgovaralo obema stranama, odnosno nemogućnosti zaključenja sporazuma o tarifi u roku od 60 dana od poziva na pregovore, predlog tarife određuje upravni odbor Organizacije i dostavlja ga nadležnom organu na potvrdu[10].

Dalje, članom 184. ZASP-a utvrđeno je da je Organizacija dužna da do kraja kalendarske godine, odnosno do 31. decembra isplati nosiocima autorskog ili srodnih prava koji su sa njom zaključili ugovor ili koji je nisu obavestili da će individualno ostvarivati svoja prava, iznos naknade prikupljen od Korisnika za korišćenje predmeta zaštite u prethodnoj godini umanjen za pokriće opravdanih troškova kolektivnog ostvarivanja prava. Takođe, treba napomenuti da Organizacija može iz opravdanih i obrazloženih razloga produžiti navedeni rok. Dakle, nosioci autorskog ili srodnih prava koji su zaključili ugovor o isključivom ustupanju prava sa Organizacijom su u potpunosti izjednačeni sa onim nosiocima prava koji nisu zaključili ugovor, ali nisu ni obavestili Organizaciju da će svoja prava ostvarivati individualno[11], budući da postoji pretpostavka da Organizacija ima ovlašćenje da deluje za račun svih domaćih i stranih nosilaca prava u okviru onih predmeta zaštite koji su u njenoj delatnosti[12].

Što se tiče samih Korisnika, oni u skladu sa zakonom imaju obavezu da, pre početka korišćenja predmeta zaštite, od Organizacije pribave prava za korišćenje autorskog dela ili predmeta srodnih prava na određeni način, kao i da u roku od 15 dana od korišćenja predmeta zaštite obaveštavaju Organizaciju o svim relevantnim okolnostima koje su bitne za obračun i raspodelu novčanih sredstava[13].

Članom 188. Zakona je utvrđen i nadzor nad radom Organizacije od strane nadležnog organa, koji proverava da li Organizacija funkcioniše u skladu sa dozvolom koja joj je izdata i u skladu sa zakonskim odredbama. Nadležni organ da bi sproveo nadzor ima pravo da, preko svog predstavnika, prisustvuje sednicama organa Organizacije i da iznosi mišljenja koja se tiču poslova kolektivnog ostvarivanja, te da zahteva pismeni odgovor na svoja pitanja, kao i da vrši uvid u poslovnu dokumentaciju. U slučaju da utvrdi nepravilnosti u radu, nadležni organ ukazuje Organizaciji na njih, te nalaže sprovođenje mera i rok za otklanjanje nepravilnosti[14].

U postupku sprovođenja nadzora, Organizacija ima određene obaveze prema nadležnom organu u smislu dostavljanja dokumentacije koja obuhvata: godišnje izvštaje o poslovanju, godišnji obračun naknada i izveštaj ovlašćenog revizora, sporazume između organizacije i reprezentativnih udruženja, kao i izmene statuta, tarife i ostalih opštih akata Organizacije[15]. Pored toga, Organizacija je u obavezi da u roku od šest meseci od završetka poslovne godine usvoji godišnje izveštaje svojih organa o isplaćenim iznosima i raspodeli istih, poslovanju Organizacije, izvršavanju sporazuma koje je zaključila, izveštaj ovlašćenog revizora o godišnjem izveštaju o poslovanju, obračunu naknada, kao i predlog finansijskog plana Organizacije za godinu koja sledi[16].

Zakonom je takođe propisana i sadržina kompletne dokumentacije koju Organizacija treba da dostavi nadležnom organu ili koju treba da usvoji.

 

 

OBRAZLOŽENJE POSTOJEĆIH ZAKONSKIH REŠENJA DONOSIOCA IZMENA I DOPUNA ZAKONA O AUTORSKOM I SRODNIM PRAVIMA IZ 2019. GODINE

 

U predlogu zakona o izmenama i dopunama Zakona o autorskom i srodnim pravima[17], autori istog su u obrazloženju naveli određene razloge za donošenje zakona, kao i objašnjenja pravnih rešenja, od kojih ćemo u nastavku predstaviti neka.

Jedan od ciljeva usvajanja izmena i dopuna Zakona o autorskom i srodnim pravima iz 2019. godine je bilo i uspostavljanje efikasnijeg, odnosno unapređenje postojećeg sistema kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava, po uređenim standardima postavljenim relevantnim međunarodnim aktima koji regulišu predmetnu materiju, ali i po standardima EU.

Dalje, jedna od važnijih izmena Zakona odnosi se na član 127, stav 10. ranijeg Zakona u kom je bilo predviđeno da se jedinstvena naknada za javno saopštavanje interpretacija i fonograma naplaćuje zajedno sa autorskom naknadom za javno saopštavanje muzičkih dela. Takođe, članom 156, stav 5. i 6. bio je određen način prikupljanja te jedinstvene naknade. Prilikom procesa izmene i dopune Zakona, ove odredbe Zakona su izmenjene jer nisu u skladu sa odredbama Bernske konvencije o zaštiti književnih i umetničkih dela[18] (dalje: Bernska konvencija) i TRIPS Sporazuma[19] donetog od strane Svetske trgovinske organizacije. Naime, propisivanjem obaveze ubiranja jedinstvene naknade zadire se u isključivo pravo autora na javno saopštavanja njegovog autorskog dela, ali isto tako i na pravo proizvođača fonograma i interpetatora na naknadu od javnog saopštavanja njihovih fonograma, odnosno interpretacija. Zadiranje u prava navedenih lica se ogleda u činjenici da ne mogu samostalno da isporuče račun Korisnicima, što bi dovelo do toga da, ukoliko Organizacija koja zastupa prava muzičkih autora iz bilo kog razloga ne funkcioniše, odnosno ne prikuplja naknadu, ni proizvođač fonograma i interpretator ne bi mogli da prikupe naknadu za korišćenje njihovih predmeta zaštite. Ovakvo rešenje je bilo neprihvatljivo, uzevši u obzir da su pravo proizvođača fonograma i pravo interpretatora zasebna prava u odnosu na autorsko, te njihovo ostvarivanje ne može biti uslovljeno ostvarivanjem autorskog prava. Takođe, ovakva odredba bi u krajnjem slučaju mogla da dovede i do monopolskog položaja Organizacije u pogledu prikupljanja naknada za javno saopštavanje muzičkih dela, interpetacija i fonograma, što je apsolutno neprihvatljivo i protivno pravnim tekovinama EU. U vezi sa prethodno navedenom izmenom, brisane su i odredbe člana 156, stav 5. i 6. koje su se odnosile na jedinstveni način prikupljanja  naknade za javno saopštavanje muzičkih autorskih dela, fonograma i interpretacija, kao i na raspodelu tako prikupljene naknade i to na način što je 50% od ukupne naknade, po odbijanju troškova, išlo Organizaciji koja zastupa autore muzičkih dela, dok je druga polovina tih prihoda bila raspoređena Organizacijama koje zastupaju interpretatore i proizvođače fonograma. Ove odredbe su brisane iz nekoliko razloga, prvenstveno jer nisu u saglasnosti sa članom 8, stav. 2 Direktive EU 2006/115[20] koji reguliše jedinstveno prikupljanje i raspodelu naknade za javno saopštavanje fonograma i interpretacija, ali ne pominje autore. Tumačenjem tog člana, dolazi se do zaključka da se naknada za javno saoštavanje muzičkih autorskih dela mora naplaćivati samostalno. Još jedan razlog za brisanje ovih odredaba jeste njihova neusaglašenost sa članom 3, stav 1. Direktive EU 2001/29[21] kojim je utvrđeno isključivo pravo autora da samostalno i slobodno, kroz pregovore sa Korisnikom, dogovori visinu naknade za javno saopštavanje svog dela, te se to pravo ne sme ograničavati na pravičnu naknadu, kako je to bilo regulisano Zakonom. Konačno, predmetne odredbe nisu bile usaglašene ni sa Bernskom konvencijom koja predviđa da države mogu da urede pitanje naknade za javno saopštavanje autorskih dela, ali tek u slučaju nemogućnosti zaključenja sporazuma između autora i Korisnika.

Još jedna važna izmena Zakona odnosi se na član 162, stav 1, tačka 3. Zakona, u kom je nakon izmena omogućeno nadležnom organu da oduzme Organizaciji dozvolu za obavljanje delatnosti u slučajevima kada Organizacija „teže ili ponovljeno krši odredbe ovog zakona, odredbe statuta i plana raspodele”. Naime, pre izmene Zakona, nadležni organ je bio ovlašćen da donese rešenje o oduzimanju dozvole Organizacije, između ostalog, i ako utvrdi da ista „teže i ponovljeno krši odredbe ovog zakona”, dakle postojala je nedoumica izazvana nepreciznom definicijom, te se postavljalo pitanje da li se ponovljeno kršenje Zakona mora istovremeno odnositi i na teže kršenje. Novom definicijom jasna je intencija zakonodavca da oduzme dozvolu Organizaciji u slučaju da teže krši zakon, ali i kada više puta krši zakon bez obzira na težinu tog kršenja. Takođe, pored odredaba ZASP-a, Organizacija sada mora striktno poštovati i svoj statut i plan raspodele, pod pretnjom oduzimanja dozvole.

Dalje, u članu 167. Zakona koji reguliše plan raspodele, kao opšti akt Organizacije, dodat je stav 2. koji utvrđuje da odredbe plana raspodele moraju biti “jasne, nedvosmislene, primenljive i tako formulisane da isključuju svaku arbitrarnost u raspodeli ubranog prihoda”. Ovakva odredba je izuzetno važna, budući da plan raspodele predstavlja pravni osnov za isplatu ubranih prihoda, te kao takav mora biti jasan i garantovati sigurnost članovima Organizacije u pogledu informisanja o činjenici koliko im novca pripada, na koji način su obračunate naknade, kao i na koji način mogu ostvariti svoja prava ukoliko smatraju da nisu dobili iznos koji im pripada.

Jedna od najznačajnijih stvari u pogledu kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava, jeste definisanje tarife. Pre donošenja izmena i dopuna Zakona, prilikom određivanja tarife, uzimale su se u obzir tarife država čiji je bruto društveni proizvod približne vrednosti bruto društvenom proizvodu Republike Srbije. Problem u praksi je predstavljala činjenica da određene države koje imaju bruto društveni proizvod približan onom u Republici Srbiji, nemaju neke od organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog ili srodnih prava koje postoje u Republici Srbiji ili da su tarife Organizacija u tim državama više od tarifa Organizacija iz razvijenih zemalja koje imaju znatno viši životni standard od Republike Srbije. Nova odredba Zakona upućuje na upoređivanje sa tarifama Organizacija sa drugim državama Evrope, i to u razmeri koja se određuje upoređivanjem bruto društvenog proizvoda dveju država.

 

 

NAVODI I PREPORUKE IZ STRATEGIJE RAZVOJA SISTEMA JAVNOG INFORMISANJA U REPUBLICI SRBIJI ZA PERIOD 2020-2025. GODINA

 

Vlada Republike Srbije je 30. januara 2020. godine donela Medijsku strategiju[22], čiji su autori, između ostalog, ukazali i na manjkavosti trenutnog sistema i regulacije koja se odnosi na kolektivnog ostvarivanje autorskog i srodnih prava u Republici Srbiji, kao i na niz problema sa kojima se na prvom mestu suočavaju mediji u Republici Srbiji.

Pre svega, ukazano je na to da mediji, a delimično i operatori, često kritikuju postojeći način dostavljanja podataka Organizacijama, a koji su svojim opštim aktima utvrdile same Organizacije, navodeći kao razlog prenormiranost propisane obaveze Korisnika koja stvara velike dodatne troškove. U vezi sa prethodno navedenim, a naročito sa velikim neopravdanim troškovima, u Medijskoj strategiji se posebno ukazuje da potrebu striktnog poštovanja Uredbe Vlade Republike Srbije[23], koja se odnosi na vođenje elektronske evidencije emitovanih dela, a koja ne propisuje značajnije angažovanje resursa niti dodatne troškove.

Dalje, autori Medijske strategiju kritikuju i sam postupak pregovaranja oko tarife Organizacije, ukazujući na to da Organizacije zloupotrebljavaju svoj monopolski položaj u pregovorima sa Korisnicima, te da ne pokazuje zainteresovanost da tarifa nastane kao rezultat kompromisa među stranama u pregovorima, što je prvenstveno intencija zakonske odredbe koja propisuje pregovore. Ovakvo postupanje Organizacije u praksi je naročito pogrešno kada se uzme u obzir da Organizacije imaju za cilj isključivo zaštitu interesa nosilaca prava, te da su Organizacije neprofitnog karaktera. Kao što je ranije navedeno, prilikom određivanja tarife, Organizacija pregovara sa reprezentativnim udruženjima Korisnika, pa u vezi sa tim autori Medijske strategije ukazuju da Zakon nije jasno postavio kriterijume po kojima bi se nedvosmisleno moglo utvrditi koje udruženje Korisnika je reprezentativno, odnosno koje bi se moglo smatrati legitimnim predstavnikom određene grupacije Korisnika prilikom pregovaranja sa Organizacijom.

U Medijstoj strategiji se takođe ukazuje na primedbe elektronskih medija kao jedne vrste korisnika autorskih dela, a koje se odnose na nedovoljno precizno definisan način utvrđivanja osnovice za tzv. minimalnu autorsku tarifu, koja je trenutno, po osnovici koju su samostalno utvrdile Organizacije, znatno veća od osnovne tarife.

Konačno, autori Medijske strategije su predložili određene mere, a sve u cilju poboljšanja saradnje između medija i Organizacija, odnosno u cilju generalnog poboljšanja zakonske regulative. Te mere, između ostalog, podrazumevaju sledeće aktivnosti:

  • predviđanje fleksibilnijeg modela za dostavljanje podataka o iskorišćavanju autorskog i srodnih prava, koji bi bio jednostavniji i lakši za Korisnike, koji ne bi bespotrebno generisao dodatne troškove i koji bi bio usklađen sa Uredbom Vlade Republike Srbije o načinu vođenja elektronske evidencije emitovanja i reemitovanja autorskih dela;
  • predviđanje osnovnih elemenata minimalne tarife za iskorišćavanje predmeta zaštite koji neće biti u većem iznosu od osnovne tarife;
  • izmena sistema kolektivnog pregovaranja u vezi sa tarifom, na način da se podjednako uzmu u obzir interesi Korisnika i nosilaca autorskog, odnosno srodnih prava;
  • izmena položaja Organizacija, kao i omogućavanje slobodnog organizovanja nosilaca autorskog i srodnih prava.

Takođe, treba napomenuti da se u Medijskoj strategiji ukazuje da monopolski položaj Organizacija narušava ravnopravne tržišne uslove, jer ograničava medije, kao korisnike autorskog i srodnih prava, na pregovore o tarifi sa samo jednom Organizacijom. Takođe, autori ističu da se na taj način krše prava nosilaca autorskog i srodnih prava jer im je onemogućeno da se udružuju radi zaštite svojih interesa.

 

 

PREPORUKE ZA UNAPREĐENJE SISTEMA KOLEKTIVNOG OSTVARIVANJA AUTORSKIH I SRODNIH PRAVA

Uzevši u obzir činjenicu da ZASP nije još uvek u potpunosti usaglašen sa evropskim pravnim standardima i rešenjima u domenu kolektivnog ostvarivanja, zakonske odredbe koje su stupile na snagu izmenama Zakona iz 2019. godine su predstavljale samo prelazno rešenje do implementacije Direktive Evropske Unije br. 2014/26 (dalje: Direktiva) . U ovom delu teksta, osvrnućemo se na rešenja iz Direktive i rešenja iz Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima Republike Hrvatske  (dalje: Zakon Republike Hrvatske), kao zemlje članice EU iz okruženja, budući da bi ta rešenja mogla na različit način da unaprede zakonsku regulativu Republike Srbije koja se tiče kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava, u slučaju da budu preuzeta i prilagođena.

Najveća promena koju Direktiva propisuje, a koja se između ostalog odnosi i na probleme koje stvara monopolski položaj Organizacija, jeste uspostavljanje tzv. nezavisnih upravljačkih subjekata preko kojih će nosioci moći da ostvaruju svoja prava (dalje: Nezavisni subjekti). Naime, po Direktivi Nezavisni subjekti deluju kao komercijalno orijentisane zajednice, za razliku od neprofitnih organizacija koje su danas zastupljene, kakva je na primer SOKOJ , a takođe Nezavisni subjekti nisu u vlasništvu ni pod nadzorom ili kontrolom nosilaca autorskog ili srodnih prava, što im dalje omogućava nezavistan rad prilikom obavljanja svojih usluga koje naplaćuju. Uvođenjem Nezavisnih subjekata, Organizacije ne bi više imale monopolski položaj nad kolektivnim ostvarivanjem prava u odnosu na određenu vrstu prava na određenoj vrsti predmeta autorskog ili srodnog prava. Takođe, Nezavisni subjekti bi kroz svoj rad mogli da obezbede visok nivo transparentnosti u pogledu prikupljanja i raspodele novčanih sredstava, te nizak nivo troškova njihovog funkcionisanja u odnosu na funkcionisanje Organizacija.

Zakonom Republike Hrvatske Nezavisni subjekt koji namerava da obavlja delatnost kolektivnog ostvarivanja prava dužan je o svojoj nameri obavestiti Državni zavod za intelektualno vlasništvo (Zavod za intelektualnu svojinu u Republici Srbiji, dalje: Zavod), te mu dostaviti podatke o vrsti prava i kategoriji nosilaca prava, kao i o broju nosilaca prava za koje namerava da vrši kolektivno ostvarivanje . Nezavisni subjekt takođe mora obaveštavati Zavod o svim promenama podataka koje je naveo prilikom podnošenja zahteva . Ipak samo uvođenje mogućnosti ostvarivanja prava preko Nezavisnih subjekata nije dovoljno, već je neophodno obezbediti i nadzor nad njihovim radom. Zakon Republike Hrvatske je ovlašćenje za sprovođenje nadzora nad radom Nezavisnih subjekata dao ovlašćenim inspektorima Zavoda , i to razlikujući redovni nadzor koji se sprovodi na godišnjem nivou i vanredni nadzor koji sprovodi na predlog zainteresovanog lica . Prilikom sprovođenja inspekcijskog nadzora, ovlašćeni inspektor Zavoda ima pravo da zahteva uvid u poslovne knjige i drugu dokumentaciju Nezavisnog subjekta, a u slučaju da utvrdi da postoje bilo kakvi nedostaci ili nepravilnosti rešenjem će naložiti njihovo uklanjanje, dok u slučaju nepostupanja po navedenom rešenju, novim rešenjem može zabraniti rad Nezavisnog subjekta . Na navedena rešenja ovlašćenog inspektora Zavoda se ne može uložiti žalba, ali se može pokrenuti upravni spor. Dakle, ukoliko bi Republika Srbija svojim zakonskim rešenjima omogućila postojanje Nezavisnih subjekata, njihov rad na polju kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava bi mogao da doprinese generalnom smanjenju troškova kolektivnog ostvarivanja prava. Pored toga, Organizacije ne bi više imale monopolski položaj kakav trenutno imaju, te bi bile motivisane da optimizuju svoje poslovanje u cilju nadmetanja na tržištu.

Dalje, što se tiče organizacije rada samih Organizacija, u uvodnim odredbama Direktive, pod brojem 22, navodi se da bi Organizacije trebalo da funkcionišu u najboljem zajedničkom interesu nosilaca prava koje zastupaju i da ne nameću dodatne obaveze nosiocima prava, te da bi trebalo svojim članovima da omoguće učešće u postucima odlučivanja Organizacije. Organizacije koje među svojim članstvom imaju različite kategorije nosilaca prava (npr. producente i izvođače) trebalo bi da obezbede jednaku zastupljenost tih kategorija u organima odlučivanja. Takođe, Direktivom je utvrđeno da bi Organizacija trebalo da svojim statutom ili drugim javno objavljenim opštim aktom utvrdi objektivne i nediskriminišuće kriterijume za prihvatanje nosilaca prava, odnosno lica koja zastupaju nosioce prava u svoje članstvo, te da u slučaju odbijanja mora tom licu obrazložiti razloge za odbijanje . Takođe, da bi rad same Organizacije bio efikasan, lica koja imaju upravljačke funkcije ne smeju biti u sukobu interesa, a obaveza država članica EU da nadziru eventualnu mogućnost sukoba interesa propisana je i Direktivom . Takođe, u uvodnim odredbama Direktive, pod brojem 25, utvrđeno je da bi bilo celishodno, da lica poput direktora ili članova nadzornog odbora daju izjavu da ne postoji sukob interesa neposredno pre stupanja na funkciju, a nakon toga jednom godišnje. Takođe, Organizacije bi trebalo da imaju mogućnost da te izjave javno objave ili da ih dostave državnim organima. U slučaju uvođenja ovakvog instituta u naše zakonodavstvo, najcelishodnije bi bilo utvrditi nadležnost nadzornog odbora same Organizacije da kontroliše i eventualno sankcioniše postojanje sukoba interesa. 

Dalje, Zakon Republike Hrvatske ukazuje da Organizacija može poveriti fizičkom ili pravnom licu da pod njenim nadzorom obavlja administrativne, tehničke ili pomoćne poslova, a sve radi sniženja troškova i optimizacije funkcionisanja Organizacije . Dakle, usklađivanjem regulacije sa Direktivom ili preuzimanjem navedenih zakonskih rešenja iz Zakona Republike Hrvatske , Republike Srbija bi obezbedila veću efikasnost i transparentnost u radu Organizacija, jednaku zastupljenost svih kategorija članova u organima Organizacije, te bi kroz odredbe o sukobu interesa dodatno zaštitila nosioce prava, Korisnike, pa i same Organizacije.

Iako je zakonodavac, kao što je ranije u tekstu obrazloženo, vršio izmene odredaba Zakona koje se odnose na tarifu i prilagođavao ih evropskim standardima, i dalje se jedna od najproblematičnijih odredaba u ZASP-u odnosi na pregovore u vezi sa tarifom i samo usvajanje tarife. Kao što je već ranije navedeno, u slučaju nemogućnosti pronalaska kompromisa, tarifu određuje Organizacija, odnosno njen upravni odbor i dostavlja je na saglasnost nadležnom organu. Zakon Republike Hrvatske upućuje prvenstveno na zaključenje ugovora između Organizacije i Korisnika, odnosno između Organizacije i udruženja Korisnika, a u slučaju nemogućnosti zaključenja ugovora tarifu određuje Organizacija ali uz niz ograničenja. Pre svega, neophodno je da tarifu dostavi udruženju Korisnika, koje ima rok od 30 dana da stavi primedbe na istu, u suprotnom će se smatrati da prihvataju predloženu tarifu. U slučaju da postoje zamerke od strane udruženja, dve strane se mogu sporazumeti o arbitražnom sporazumu na osnovu kog će tarifa biti određena u arbitražnom postupku. U slučaju da se dve strane ne sporazumeju o određivanju tarife u arbtiražnom postupku, Zakon Republike Hrvatske upućuje Organizaciju da zatraži od stručnog tela mišljenje o predmetu neslaganja (stručno telo se sastoji od 5 lica iz redova istaknutih stručnjaka za predmetnu materiju, koje imenuje ministarstvo na predlog direktora Zavoda) . Postupak utvrđivanja tarife koji je prethodno izložen, onemogućava Organizaciju da pregovore vodi bez namere da pristaje na kompromise i da na taj način zloupotrebljava svoj dominantan položaj u odnosu na Korisnike. Uvođenjem ovakvog ili sličnog postupka, definitivno bi se poboljšao položaj Korisnika prilikom pregovaranja o određivanju tarife, a upravo je to bila jedna od zamerki autora Medijske strategije. U cilju postizanja što veće objektivnosti stručnog tela i svođenja korntrole nad istim na najmanju moguću meru, jasne kriterijume za izbor lica bi trebalo unapred propisati zakonom, a postupak njihegovog formiranja bi trebao biti transparentan i podložan javnoj diskusiji.

Dalje, rok za isplatu prikupljenih novčanih sredstava koji predviđa ZASP je 31. decembar tekuće godine za iznose koji su prikupljeni za prethodnu godinu, dok Direktiva, a i Zakon Republike Hrvatske ukazuju na kraći rok od maksimalno 9 meseci od završetka godine za koju se iznosi isplaćuju . Po rešenju iz Zakona Republike Hrvatske, u slučaju da Organizacija ne može da isplati novčana sredstva jer je nosilac prava nepoznat, konkretni iznosi se čuvaju na zasebnim računima Organizacije, dok sama Organizacija mora preuzeti sve neophodne mere da pronađe te nosioce prava . U slučaju da po isteku roka od 3 godine navedeni iznosi ne budu raspodeljeni nosiocima prava, ti iznosi će se smatrati neraspodeljivim, te će o njihovom daljem korišćenju odlučivati skupština Organizacije . Takođe, neophodno je zakonski utvrditi određena pravila koja se tiču upravljanja prihodima od strane Organizacije. Naime, Organizacija bi trebalo da ima zakonsku obavezu da odvojeno vodi u svojim poslovnim knjigama sopstvenu imovinu, s jedne strane, a prihode od prava, odnosno prihode ostvarene ulaganjem prihoda od prava, s druge strane, po uzoru na Zakon Republike Hrvatske . Takođe, po Zakonu Republike Hrvatske prihode od prava, uključujući prihode stečene ulaganjem prihoda od prava, Organizacije ne sme koristiti u svrhe različite od raspodele nosiocima prava, osim za pokrivanje troškova kolektivnog ostvarivanja . Sva prethodno navedena rešenja, kao i rokovi propisani su u interesu nosilaca prava, što je u skladu sa ciljem radi kog se Organizacije uopšte i bave kolektivnim ostvarivanjem, a to je zaštita interesa nosilaca autorskog, odnosno srodnih prava.

Što se tiče nadzora nad radom Organizacije, iako ZASP propisuje mogućnost i specifičnosti nadzora od strane nadležnog organa, radi usaglašavanja sa Direktivom neophodno je detaljnije regulisati isti. Po ugledu na upute iz Direktive i Zakon Republike Hrvatske trebalo bi razdvojiti redovni nadzor i vanredni nadzor na obrazloženi predlog zainteresovanog lica . Takođe, ono što predstavlja bitnu razliku u odnosu na ZASP jeste preciznija definicija mogućnosti donošenja celishodnih mera od strane lica koje sprovodi nadzor, pre svega donošenja rešenja kojim se nalaže uklanjanje utvređenih nedostataka, a kasnije eventualno donošenja rešenja kojim se oduzima dozvola za obavljanje delatnosti kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava .

Radi usklađivanja regulative sa Direktivom, trebalo bi zakonski omogućiti nosiocima prava pravo podnošenja prigovora Organizaciji, u pogledu svih aspekata delatnosti koju Organizacija obavlja za njihov račun, a posebno u pogledu kriterijuma članstva, punomoćja datih Organizaciji i povlačenju istih, kao i raspodeli prikupljenih iznosa . Pored toga, Direktiva upućuje i na obezbeđivanje mogućnosti alternativnog rešavanja sporova između Organizacije, njenih članova, nosioca prava ili Korisnika , pored mogućnosti rešavanja spora sudskim putem u parničnom postupku. Obezbeđivanjem postupka podnošenja prigovora Organizaciji, te omogućavanjem efikasnog alternativnog načina rešavanja sporova, Republika Srbija bi u velikoj meri zaštitila svoje pravosuđe, koje je po trenutnom stanju stvari zatrpano različitima postupcima koji se tiču utvrđivanja nosilaca autorskog i srodnih prava. Tome su doprineli i različiti interni akti Organizacija, kao što je Pravilnik o prijavi fonograma i rešavanju spornih i dupliranih fonograma Organizacije proizvođača fonograma Srbije – OFPS kojim je propisano da se prilikom prijave fonograma kao dokaz da je određeno lice nosilac prava proizvođača fonograma prihvataju isključivo ugovori, fakture i sl, dok je ranije bilo omogućeno licima da podnesu različite vrste dokaza, uključujući i izjave drugih lica . Trenutno stanje nije održivo, uzevši u obzir da je velikom broju nosilaca prava onemogućeno da svoja prava i ostvaruju.

Dalje, Organizacijama treba ostaviti mogućnost da poveravaju drugim Organizacijama određene poslove kolektivnog ostvarivanja prava na osnovu pisanog ugovora, dok obavljanje tih poslova može biti u ime i za račun Organizacije koja je poverila obavljanje tih poslove ili u svoje ime, a za račun te Organizacije . Takođe, nosiocima prava koji su prepustili Organizaciji kolektivno ostvarivanje njihovih prava, trebalo bi omogućiti da i nakon toga mogu da izdaju dozvole različitim licima za nekomercijalno korišćenje tih prava, a u tom slučaju Organizacija bi trebalo da javno objavi jasne kriterijume za izdavanje takvih dozvola . Preuzimanjem ovih ili implementacijom sličnih odredaba u Zakon, efikasnost Organizacija bi se znatno povećala. Ipak, ono što bi moglo da predstavlja slabe tačke omogućavanja nosiocima prava da izdaju dozvole za nekomercijalno korišćenje autorskih dela ili predmeta zaštite, čak i nakon što su Organizaciji ustupili svoja prava u cilju kolektivnog ostvarivanja, jeste eventualna pravna nesigurnost koju bi to moglo da izazove, odnosno konfuzija u kojoj bi se mogli naći potencijalni korisnici u pogledu lica kojim bi trebalo da se obraćaju za pribavljanje dozvole za korišćenje.

Konačno, današnji razvoj i napredak tehnologije se može iskoristiti u cilju poboljšanja kolektivnog ostvarivanja prava. Naime, već postoje softveri koji obavljaju ili barem olakšavaju obavljanje delatnosti kolektivnog ostvarivanja prava Organizacijama (npr. softver WIPOCOS), te bi države trebalo da podstaknu Organizacije, odnosno da im pomognu i omoguće da obezbede softverska rešenje koja će omogućiti viši nivo transparentnosti, smanjenje troškova i generalno efikasniji rad Organizacija, a sve u cilju bolje zaštite interesa nosilaca autorskog i srodnih prava. Ipak, neophodno je istaći da prilikom odabira ovog tipa softvera Organizacije moraju biti veoma oprezne, budući da će softveru poveravati zaštitu interesa drugih lica, odnosno nosilaca prava.

 

 

[1] Zakon o autorskom i srodnim pravima („Sl. glasnik RS“, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012, 29/2016 – odluka US i 66/2019)

[2] ZASP, član 152.

[3] ZASP, član 157, stav 3.

[4] ZASP, član 158. i 159.

[5] ZASP, član 153, stav 2. i 3.

[6] ZASP, član 157, stav 2.

[7] ZASP, član 150.

[8] ZASP, član 164. i 165.

[9] ZASP; član 173.

[10] ZASP, član 176.

[11] ZASP, član 180, stav 4.

[12] ZASP, član 180, stav 1.

[13] ZASP, član 187, stav 1-3.

[14] ZASP, član 191.

[15] ZASP, član 188, stav 2.

[16] ZASP, član 189.

[17] Predlog zakona o izmenama i dopunama zakona o autorskom i srodnim pravima (http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/lat/pdf/predlozi_zakona/2019/225-19%20-%20LAT.pdf)

[18] Bernska konvencija o zaštiti književnih i umetničkih dela (od 9. septembra 1886. godine, dopunjena u Parizu 4. maja 1896, izmenjena u Berlinu 13. novembra 1903, dopunjena u Bernu 20. marta 1914, izmenjena u Rimu 2. juna 1928, u Briselu 26. juna 1948, u Stokholmu 14. jula 1967. i u Parizu 24. jula 1971. godine.)

[19] Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS Sporazum)

[20] Direktiva 2006/115/EU Evropskog parlamenta i Saveta

[21] Direktiva 2001/29/EU Evropskog parlamenta i Saveta

[22] Strategiju razvoja sistema javnog informisanja u Republici Srbiji za period 2020-2025. godina

[23] Uredba o načinu vođenja elektronske evidencije emitovanja i reemitovanja autorskih dela („Sl. glasnik RS“, br. 108/204)