Autor: Advokat Jelena Blagojević
Da bi računarski program ili baza podataka predstavljali predmet autorskog prava i uživali autorskopravnu zaštitu u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012, 29/2016 – odluka US i 66/2019) (u daljem tekstu: „Zakon“), pre svega je potrebno da ispunjavaju opšte uslove koje Zakon propisuje, odnosno da predstavljaju originalnu duhovnu tvorevinu autora, izraženu u određenoj formi, bez obzira na umetničku, naučnu, ili drugu vrednost, bez obzira na namenu, veličinu, sadržinu i način ispoljavanja, kao i dopuštenost javnog saopštavanja njihove sadržine.[1]
Pojam računarskog programa kao autorskog dela
Računarski program, u smislu Zakona, spada u pisana autorska dela i to zajedno sa pratećom tehničkom i korisničkom dokumentacijom koja ima veoma važnu ulogu prilikom korišćenja samog računarskog programa. Naime, i sama prateća i korisnička domunetacija može biti autorsko delo ukoliko ispunjava opšte uslove koje Zakon propisuje, zbog čega bi uživala autorskopravnu zaštitu.
Razlog svrstavanja računarskog programa u pisana autorska dela leži u njegovom sadržaju, odnosno izvornom kodu (Source Code) koji predstavlja tekst napisan od strane programera na engleskom jeziku, a što je nešto što predstavlja početni oblik računarskog programa o čemu će posebno biti reči u nastavku ovog teksta.
Pojam baze podataka kao autorskog dela i predmeta srodnog prava
Kada je reč o bazi podataka, situacija je specifičnija u odnosu na računarski program.
Naime, baza podataka može da bude i predmet autorskog prava, ali i predmet srodnih prava i na taj način da uživa dvostruku pravnu zaštitu, sa jedne strane kao autorsko delo, a sa druge strane kao predmet srodnih prava.
Dakle, u najširem smislu kako sam Zakon navodi, baza podataka je zbirka zasebnih podataka, autorskih dela, ili drugih materijala uređenih na sistematičan ili metodičan način, koji su pojedinačno dostupni elektronskim ili drugim putem[2], zbog čega predstavlja predmet srodnih prava i kao takva je regulisana u delu Zakona koji se odnosi na srodna prava i prava proizvođača baze podataka.
Ovako definisana baza podataka, kao predmet srodnog prava, predstavlja skup podataka koji su uređeni na sistematičan ili metodičan način, kojima se može pristupiti na lak i organizovan način. Primer baze podataka kao predmeta srodnog prava je telefonski imenik, ili baza podataka zaposlenih lica kod jednog poslodavca, gde su imena poređana po azbučnom redu. Dakle, ukoliko postoji određeni skup podataka, ali bez unapred utvrđenog kriterijuma, sistema, metoda uređivanja, i kojima se ne može pristupiti na jednostavan, utvrđen i predvidiv način, takav skup podataka ne predstavlja bazu podataka.
Sa druge strane, da bi baza podataka bila autorsko delo, raspored i izbor njene sadržine mora biti originalan, odnosno mora da ispunjava opšte uslove predviđene Zakonom koji su neophodni da bi se jedno delo smatralo autorskim delom.[3] Kao primer baze podataka koja predstavlja autorsko delo možemo navesti bazu podataka nacionalno registrovanih patenata ili žigova, u kojoj su podaci o registrovanim pravima industrijske svojine organizovani na originalan i nov način, tako da im se može lako i efikasno pristupiti u svakom trenutku, ili na primer bazu podataka fotografija iz određenog editorijala prilikom čije izrade je neko lice uložilo svoju originalnost, kreativnost i psihički napor kako bi osmislilo i uredilo određenu celinu koja će sadržati fotografije određene tematike.
Iz svega prethodno navedenog možemo zaključiti da se u slučaju baze podataka kao predmeta autorskog prava štiti sama originalnost baze podataka, dok se u slučaju baze podataka kao predmeta srodnih prava štiti investicija koju je neko lice uložilo u cilju njenog stvaranja.
Ono što Zakon predviđa je i to da se autorskim pravom ne štiti i sama sadržina baze podataka, niti se takvom zaštitom na bilo koji način ograničavaju prava koja postoje na tom sadržaju[4], s obzirom da elementi koji čine bazu podataka mogu biti i posebna autorska dela koja kao takva uživaju autorskopravnu zaštitu. Kao primer možemo navesti prethodno pomenutu bazu podataka fotografija iz određenog editorijala, gde autor editorijala nije ujedno i autor fotografija, zbog čega uživa autorsko pravo na bazi podataka fotografija iz editorijala, ali ne i na elementima te baze, odnosno fotografijama koje čine bazu, a na kojima autorsko pravo uživa konkretan autor tih fotografija. Ukoliko bi autor takve baze podataka bio istovremeno i autor fotografija koje čine bazu, isti bi uživao autorskopravnu zaštitu kako u pogledu baze podataka koja je posebno autorsko delo, tako i u pogledu svake pojedinačne fotografije koja je element te baze.
S obzirom da se danas baze podataka najčešće pojavljuju u elektronskom obliku, te se istim obično pristupa elektronskim putem, najčešće putem računara, zakonodavac je predvideo razgraničenje u odnosu na računarski program, a sa ciljem da bi se izbegla svaka dilema u pogledu predmeta zaštite, te Zakon propisuje da se zaštita baze podataka koja je dostupna elektronskim putem ne odnosi na računarske programe koji su korišćeni za njenu izradu ili njen rad.[5] Na ovaj način je autorskopravna zaštita baze podataka jasno razdvojena u odnosu na autorskopravnu zaštitu računarskog programa koji predstavlja zasebnu vrstu autorskog dela.
Nastanak prava i subjekt autorskog prava na računarskom programu i bazi podataka kao autorskom delu
U trenutku nastanka računarskog programa ili baze podataka koja je autorsko delo, autor uživa sva moralna i imovinska prava koja Zakon propisuje.[6]
Autor može biti samo fizičko lice koje je stvorilo računarski program ili bazu podataka kao autorsko delo, s tim da je moguće da više lica učestvuje u njihovoj izradi, odnosno stvaranju, u kom slučaju takva lica predstavljaju koautore.[7] Ukoliko je računarski program ili baza podataka koautorsko delo, autorska prava na takvom računarskom programu, odnosno bazi podataka, pripadaju svim koautorima za čije ostvarivanje i prenošenje je neophodna saglasnost svih koautora.[8]
Moralna prava autora računarskog programa i baze podataka
Autor računarskog programa ili baze podataka uživa sva moralna prava koja propisuje Zakon, kao što su:
- Pravo paterniteta, odnosno isključivo pravo autora da mu se prizna autorstvo na njegovom delu;[9]
- Pravo na naznačenje imena, odnosno isključivo pravo autora na naznačenje njegovog imena, pseudonima ili znaka na svakom primerku dela, odnosno navođenje prilikom svakog javnog saopštavanja dela, izuzev ako je to, s obzirom na konkretni oblik javnog saopštavanja dela, tehnički nemoguće ili necelishodno;[10]
- Pravo objavljivanja, odnosno isključivo pravo autora da objavi svoje delo i da odredi način na koji će se ono objaviti;[11]
- Pravo na zaštitu integriteta dela, koje podrazumeva isključivo pravo autora da se suprotstavlja izmenama svog dela od strane neovlašćenih lica, javnom saopštavanju svog dela u izmenjenoj ili nepotpunoj formi, kao i da daje dozvolu za preradu svog dela;[12]
- Pravo na suprotstavljanje nedostojnom iskorišćavanju dela, odnosno iskorišćavanju na način koji ugrožava ili može ugroziti čast ili ugled autora.[13]
Imovinska prava autora računarskog programa i baze podataka
Autor računarskog programa ili baze podataka ima pravo na ekonomsko iskorišćavanje svog autorskog dela, dok mu za svako iskorišćavanje njegovog autorskog dela od strane drugog lica pripada određena naknada, osim ukoliko je Zakonom ili ugovorom drugačije određeno, kao i druga imovinska prava propisana Zakonom.[14]
Sprecifičnost imovinskog prava na umnožavanje kod računarskog programa
Zakon propisuje da pravo na umnožavanje predstavlja isključivo pravo autora da drugome dozvoli ili zabrani umnožavanje svog dela u celosti ili delimično, bilo kojim sredstvima, u bilo kom obliku, na bilo koji trajni ili privremeni, posredni ili neposredni način.[15] Ukoliko je autorsko delo računarski program, što je ovde slučaj, umnožavanjem se smatra i puštanje programa u rad na računaru.[16]
Novina koju Zakon uvodi i koja je stupila na snagu 26.09.2019. godine, a u cilju usklađivanja sa Direktivom o pravnoj zaštiti računarskih programa 2009/24/EC, odnosi se na dozvolu ili zabranu umnožavanja računarskog programa koji je nastao kao rezultat prilagođavanja, prevođenja, aranžiranja, ili izmene računarskog programa autora, a od strane samog autora, te je autoru zakonodavac sada dao pravo da dozvoli ne samo izmene svog računarskog programa, već i da dozvoli ili zabrani umnožavanje računarskog programa koji je nastao kao rezultat takvih izmena.[17]
Dakle, autor računarskog programa sada ima isključivo pravo da dozvoli ili zabrani umnožavanje ne samo svog računarskog programa, već i svakog drugog programa koji je „proizvod“, odnosno koji je nastao na osnovu izmena njegovog programa.
Ograničenja isključivog prava autora na umnožavanje računarskog programa
Zakon propisuje određena ograničenja isključivog prava autora na umnožavanje računarskog programa u cilju omogućavanja licu koje je na zakonit način pribavilo računarski program da isti koristi na redovan i uobičajen način, s obzirom da računarski program, da bi vršio svoju funkciju, mora biti istovremeno i umnožavan. Na primer, umnožavanje računarskog programa podrazumeva i samo „startovanje“, pokretanje programa, na koji način se isti u celini ili delimično „umnožava“ u radnoj memoriji računara, a što je posledica takvog tehnološkog procesa.
U skladu sa prethodno navedenim, imalac primerka računarskog programa koji je isti pribavio na zakonit način može da, bez dozvole autora i bez plaćanja autorske naknade, trajno ili privremeno umnoži računarski program ili pojedine njegove delove , bilo kojim sredstvima i u bilo kojem obliku, onda kada je to neophodno za korišćenje računarskog programa u skladu sa njegovom namenom, kao i da učitava, prikazuje, pokreće, prenosi i smešta računarski program u memoriju računara ukoliko je to neophodno za takvo umnožavanje, odnosno kiršćenje računarskog programa u skladu sa njegovom namenom. Isto važi i za otklanjanje grešaka u računarskom programu, ako se program koristi u skladu sa njegovom namenom.[18]
Cilj ovakvog ograničenja autorskog prava je da se omogući zakonitom vlasniku primerka računarskog programa nesmetano korišćenje istog.
Dakle, ovde je potrebno istaći da je ovakvo ograničenje prava autora da drugome zabrani umnožavanje svog računarskog programa moguće samo ukoliko je reč o zakonitom imaocu programa, odnosno licu koje je na zakonit način pribavilo program i ukoliko je takvo umnožavanje potrebno za nesmetano korišćenje istog u skladu sa njegovom namenom. U iste svrhe je zakonitom imaocu računarskog programa dozvoljeno da bez dozvole autora i plaćanja naknade učitava, prikazuje, prenosi ili smešta računarski program u memoriju računara ako je to neophodno u cilju umnožavanja računarskog programa.[19]
Zakon propisuje i da se zakonitom imaocu računarskog programa ne može zabraniti da napravni rezervnu kopiju računarskog programa na trajnom telesnom nosaču, ukoliko je to potrebno za korišćenje istog.[20] Na ovaj način, zakoniti korisnik računarskog programa obezbeđuje i kopiju programa u slučaju uništenja originalnog primerka.
Interoperabilnost računarskog programa u svetlu ograničenja isključivog prava autora da drugome zabrani umnožavanje svog računarskog programa
Zakon u okviru ograničenja autorskog prava na umnožavanje reguliše i pravo zakonitog korisnika primerka računarskog programa da bez dozvole autora, odnosno nosioca prava, posmatra, ispituje, ili testira rad računarskog programa sa ciljem da utvrdi ideje i principe na kojima počiva bilo koji od elemenata računarskog programa, pod uslovom da to čini dok preduzima radnje umnožavanja programa za koje je ovlašćen.[21]
Iako ideje i principi na kojima počiva neki računarski program nisu pogodni da uživaju autorskopravnu zaštitu, lice koje pravi novi računarski program ima potrebu da iste sazna, kako bi stvorilo program koji je interoperabilan sa drugim programom, odnosno koji može da radi zajedno sa programom koji ovlašćeni korisnik analizira.
Dakle, Zakon propisuje ovakvo ograničenje autorskog prava na umnožavanje računarskog programa kako bi se postigla interoperabilnost, odnosno rad jednog programa sa drugim programom i hardverom, a sve u cilju omogućavanja nesmetanog rada i korišćenja računarskog programa koji je u procesu stvaranja.
S tim u vezi, npr. računarski program „Adobe photoshop“ koji je pravljen za operativni sistem „Windows“ može bez smetnji da radi pod tim sistemom, jer su isti interoperabilni, dok u slučaju pokretanja istog programa pod „Linux-om“ to ne bi bilo moguće iz razloga što interoperabilnost ne postoji. Da bi takav računarski program radio pod Linuxom, neophodno je da se njegov izvorni kod prilagodi tom operativnom sistemu, na koji način bi postao interoperabilan. Takođe, ukoliko neko kreira plug-in za neki program koji je namenjen npr. izradi sajtova, takav plug-in mora da prilagodi postojećem programu, što bi značilo da pre svega utvrdi interfejs specifikacije (ideje i principe) postojećeg programa, kako bi svoj plug-in prilagodio takvim karakteristikama. Ukoliko to prethodno ne uradi i razvije plug-in koji nema karakteristike potrebne za rad sa postojećim programom, takav plug-in neće raditi.
Dakle, da bi lice koje stvara novi računarski program moglo da postigne interoperabilnost sa drugim već postojećim računarskim programom na čije je korišćenje ovlašćeno, mora da sazna izvorni kod postojećeg programa. Upravo ovakvo zakonsko ograničenje prava autora da drugome zabrani umnožavanje njegovog računarskog programa daje mogućnost programeru da analizira izvorni kod potreban za postizanje interoperabilnosti.
Dekompiliranje računarskog programa u cilju postizanja interoperabilnosti
Za razliku od prethodnog načina saznanja izvornog koda, kroz posmatranje računarskog programa na ekranu, učitavanje programa, ispitivanje ili testiranje njegovog rada, Zakon propisuje još jedan postupak utvrđivanja izvornog koda kroz postupak dekompilacije.
Naime, dozvoljeno je umnožavanje izvornog koda i prevod njegove forme bez dozvole nosioca autorskog prava, ako je to neophodno radi pribavljanja podataka neophodnih za postizanje interoperabilnosti nezavisno stvorenog računarskog programa sa drugim programima.[22] Na ovaj način, Zakon omogućava detaljnu analizu i ulazak u suštinu računarskog programa kroz postupak dekompilacije koji je zapravo obrnut proces od procesa kompilacije programa, a koji podrazumeva redovni put stvaranja računarskog programa. Dakle, procesom kompilacije programer prvo piše tekst na engleskom jeziku koji predstavlja izvorni kod, tzv. „Source Code“, nakon čega uz pomoć kompajlera prevodi takav kod u mašinski čitljiv kod pod nazivom „Assembly Code“ kako bi procesor mogao da razume izvorni kod, da bi na kraju kompajler preveo ovaj središnji kod u finalni „Object Code“ – jezik koji računar koristi u svom radu, a koji se sastoji od jedinica i nula. Prema tome, dekompilacija predstavlja obrnut postupak, gde programer prvo saznaje „Object Code“, pa „Assembly Code“, da bi na kraju došao do „Source Code“, odnosno izvornog koda.
Međutim, da bi se postupak dekompiliranja preduzeo, potrebno je da budu ispunjeni sledeći uslovi propisani Zakonom:
- da radnje umnožavanja izvornog koda i njegove forme preduzima nosilac licence ili druga osoba koja ima pravo da koristi primerak programa ili lice koje je od strane tih lica ovlašćeno da preduzima te radnje;
- da podaci neophodni za postizanje interoperabilnosti nisu na neki drugi način bili poznati prethodno navedenim licima, što bi značilo da se postupak dekomplilacije može preduzimati samo ukoliko su iscrpljena sva druga sredstva i mogućnosti za postizanje interoperabilnosti;
- da su radnje dekompilacije ograničene na delove originalnog programa koji su neophodni za postizanje interoperabilnosti.[23]
Podaci do kojih je programer došao postupkom dekompilacije mogu se koristiti isključivo radi postizanja interoperabilnosti nezavisno stvorenog računarskog programa sa programom koji je dekompiliran. S tim u vezi, takvi podaci se ne smeju saopštiti drugima, ukoliko se to ne radi zbog postizanja interoperabilnosti, niti se smeju koristiti za razvoj, proizvodnju, ili reklamiranje računarskog programa koji je suštinski sličan u izrazu računarskom programu čija se dekompilacija vrši, ili za bilo koju drugu radnju kojom se povređuje autorsko pravo na tom programu.[24]
Svrha ovakvih ograničenja autora da zabrani umnožavanje svog dela (računarskog programa) je upravo da bi se zakonitom korisniku programa dao minimum slobode u pogledu korišćenja istog kada npr. stvara novi računarski program koji treba da nesmetano radi zajedno sa zaštićenim programom. S tim u vezi, zakoniti korisnik računarskog programa može biti siguran da korišćenjem zaštićenog programa na način predviđen Zakonom neće povrediti tuđe autorsko pravo.
Ukoliko bi neko lice dekompiliralo računarski program da bi saznalo izvorni kod u cilju npr. stvaranja konkurentskog programa, takvim radnjama bi bilo povređeno autorsko pravo, zbog čega bi mogle da nastupe pravne posledice kako u pogledu građanskog, tako i u pogledu krivičnog prava. Naime, Krivični zakonik u okviru Krivičnih dela protiv intelektualne svojine propisuje krivično delo „Neovlašćeno iskorišćavanje autorskog dela ili predmeta srodnog prava“, gde, između ostalog navodi da će se kaznom zatvora do 3 godine kazniti onaj ko neovlašćeno umnoži računarski program, ili bazu podataka, s tim da ukoliko je delo učinjeno u nameri pribavljanja imovinske koristi, kazna je zaprećena od 6 meseci do čak 5 godina.[25]
Sve novine Zakona koje se odnose na računarski program koje su stupile na snagu 26.09.2019. godine, a posebno novine u pogledu ograničenja prava autora da drugima zabrani umnožavanje računarskog programa koji je stvorio, a o kojima je prethodno bilo reči, uvedene su u cilju usklađivanja sa Direktivom o pravnoj zaštiti računarskog programa 2009/24/EC. Na ovaj način naše zakonodavstvo ide u korak sa tehnološkim razvojem i značajem računarskih programa kao autorskih dela i pravne zaštite njihovih tvoraca.
Ograničenja imovinskih prava autora baze podataka
Ukoliko je reč o bazi podataka koja je autorsko delo, zakoniti korisnik takve baze podataka, ili njenog umnoženog primerka, Zakonom je ovlašćen da iste privremeno, ili trajno umnožava, bilo kojim sredstvima i u bilo kojoj formi, vrši njihovu preradu, adaptaciju, uređivanje, ili bilo koju drugu izmenu, zatim da ih stavlja u promet, kao i javno saopštava, prikazuje i koristi, ali samo ako je to neophodno radi pristupa sadržini takve baze podataka i njenog normalnog korišćenja.[26]
Dakle, bitno je istaći da je ovde reč o zakonitom korisniku baze podataka koja je autorsko delo i da je ovde reč o njegovim pravima, imajući u vidu da su prava zakonitog korisnika baze podataka koja je predmet srodnog prava, regulisana u delu Zakona koji reguliše oblast srodnih prava.
Autorska dela stvorena u radnom odnosu
Još jedna novina Zakona koja važi od 26.09.2019. godine, odnosi se na računarske programe i baze podataka koji su stvoreni u radnom odnosu.
Tako Zakon propisuje da je u tom slučaju trajni nosilac svih imovinskih autorskih prava na računarskom programu ili bazi podataka poslodavac, osim ukoliko je ugovorom drugačije predviđeno, kao i da autor ima pravo na posebnu naknadu samo ako je to ugovoreno.[27]
Dakle, ukoliko autor želi da zadrži imovinska autorska prava na svom delu (računarskom programu ili bazi podataka) koje stvara u toku radnog odnosa kod poslodavca, potrebno je da ugovorom reguliše da će takva prava pripasti njemu. U suprotnom, prava pripadaju poslodavcu ex lege. Takođe, ukoliko autor želi da ostvaruje posebnu naknadu za delo (računarski program ili bazu podataka) koje stvara u radnom odnosu, potrebno je da ista bude utvrđena ugovorom, inače će ostvarivati samo zaradu koja proizlazi iz njegovog radnog angažovanja kod poslodavca.
Trajanje autorskog prava na računarskom programu i bazi podataka kao autorskom delu
Računarski program i baza podataka koja ima karakteristike autorskog dela ne razlikuju se u pogledu trajanja prava od drugih autorskih dela. S tim u vezi, imovinska prava autora na računarskom programu i bazi podataka traju za života autora i 70 godina nakon njegove smrti, dok moralna prava autora nikada ne prestaju.
Baza podataka kao predmet srodnog prava
Izmene Zakona koje su stupile na snagu 26.09.2019. godine izvršene su i u pogledu baze podataka, a sve radi usklađivanja sa Direktivom o pravnoj zaštiti baza podataka 96/9/EC i progresa pravnog regulisanja ove materije.
Naime, da bi baza podataka uživala zaštitu kao predmet srodnog prava, ista mora da predstavlja zbirku zasebnih podataka, autorskih dela, ili drugih materijala koji su uređeni na sistematičan ili metodičan način, te da se istim može pristupiti na jednostavan i organizovan način, o čemu je bilo reči ranije u tekstu.
Dakle, takva baza podataka se neće isticati originalnošću i kreativnim stvaralačkim radom njenog tvorca, već će kod nje imati značaj investicija, odnosno ulaganje u njeno stvaranje od strane nekog lica koje je prikupljalo, proveravalo i organizovalo skup određenih podataka, npr. podatke o broju stanovnika Republike Srbije u svrhe demografske statistike. S tim u vezi, takvo lice bi bilo proizvođač baze podataka kao predmeta srodnog prava u smislu Zakona, koji u tom delu propisuje da je proizvođač baze podataka fizičko ili pravno lice koje je učinilo značajno ulaganje, u kvantitativnom, odnosno kvalitativnom smislu, u pribavljanje, proveru ili predstavljanje sadržaja baze podataka.[28]
Prava proizvođača baze podataka
Zakon dalje uvodi novine u pogledu imovinskih prava proizvođača baze podataka, te propisuje da isti ima dve vrste imovinskih prava:
- Pravo da zabrani svaki vid izdvajanja, odnosno ponovnog iskorišćavanja ukupnog ili značajnog dela sadržaja baze podataka, kako u kvantitativnom, tako i u kvalitativnom smislu;
- Pravo da zabrani sistematsko izdvajanje, odnosno ponovno iskorišćavanje nebitnih delova sadržaja baze podataka, ako se to čini na način koji je u suprotnosti s normalnim iskorišćavanjem baze podataka, odnosno ako se na taj način nerazumno vređaju legitimni interesi proizvođača baze podataka.[29]
Pod izdvajanjem sadržaja baze podataka se podrazumeva trajan ili privremeni prenos celokupnog ili značajnog dela istog na drugi medij, bilo kojim sredstvima ili u bilo kom obliku (npr. presnimavanje sadržaja baze sa hard diska na optički disk), dok ponovno iskorišćavanje sadržaja baze podataka predstavlja svaki oblik činjenja dostupnim javnosti celokupnog ili značajnog dela sadržaja baze podataka i to stavljanjem u promet primeraka baze podataka, njihovim davanjem u zakup, činjenjem baze podataka dostupnom preko interneta ili njeno činjenje dostupnom javnosti posredstvom drugih oblika transmisije.[30]
Sukob sa drugim pravima
Novina je i da se pravo na zabranu izdvajanja, odnosno ponovnog iskorišćavanja sadržaja baze podataka na kvalitativan, ili kvantitativan način može dalje prenositi, ustupati ili biti predmet ugovora o licenci.[31] Ono što je jako bitno je da se navedeno pravo primenjuje bez obzira na podobnost baze podataka da bude zaštićena i odredbama autorskog prava ili drugih srodnih prava i bez obzira na podobnost sadržaja baze podataka da bude zaštićena autorskim pravom ili drugim pravima. S tim u vezi, pravima proizvođača baze podataka ne nanosi se šteta pravima koja eventualno postoje na sadržaju baze podataka.[32]
To bi značilo da navedeno imovinsko pravo proizvođača baze podataka egzistira bez obzira da li je takva baza podobna da bude autorsko delo, kao i da to nikako ne sme da utiče na eventualna prava koja postoje na elementima njenog sadržaja. Npr. ukoliko neko napravi digitalnu kolekciju umetničkih dela nekog umetnika, on je na taj način stvorio bazu podataka koja uživa zaštitu kao predmet srodnog prava i takvo lice će imati status proizvođača baze podataka, pa samim tim i određena imovinska prava. Međutim, to neće dovesti do prestanka autorskih prava na svakom pojedinačnom umetničkom delu koje čini tu kolekciju. Dakle, paralelno će postojati prava proizvođača baze podataka na predmetnoj kolekciji i autorska prava na elementima koji je čine.
Ograničenja prava proizvođača baze podataka
Bez obzira na imovinska prava koja stoje na raspolaganju proizvođaču baze podataka, isti ne može da zabrani zakonitom korisniku baze podataka izdvajanje, odnosno ponovno iskorišćavanje, nebitnih delova sadržaja baze podataka, u kvalitativnom ili kvantitativnom smislu, i to u bilo koje svrhe, ali pod uslovom da je baza podataka dostupna javnosti.[33]
Zakon uvodi dalja ograničenja imovinskih prava proizvođača baze podataka u korist njenog zakonitog korisnika, pa tako isti može bez dozvole proizvođača baze podataka i pod uslovom da je baza učinjena dostupnom javnosti, da:
- vrši izdvajanja njenih bitnih delova za lične nekomercijalne potrebe, a pod uslovima propisanim Zakonom;
- vrši izdvajanja njenih bitnih delova za nekomercijalne svrhe nastave, a pod uslovima propisanim Zakonom;
- vrši izdvajanje i ponovno iskorišćavanje bitnih delova njenog sadržaja radi sprovođenja postupka pred sudskim ili drugim državnim organima ili u svrhu obezbeđenja javne sigurnosti, takođe pod uslovima propisanim Zakonom.[34]
Ono što je bitno napomenuti jeste da ovakva ograničenja prava proizvođača baze podataka ne treba dovoditi u vezu sa ograničenjima prava autora baze podataka koja je autorsko delo, o čemu je bilo reči u okviru dela teksta “Ograničenja imovinskih prava autora baze podataka”.
Trajanje prava proizvođača baze podataka
Pravo proizvođača baze podataka traje 15 godina od dana nastanka baze podataka. Međutim, ukoliko je baza podataka u okviru tog roka učinjena dostupnom javnosti na bilo koji način, pravo traje 15 godina od tog dana.[35] Dakle, trenutak početka računanja roka se razlikuje u zavisnosti od toga li je baza javno dostupna, ili ne.
Međutim, ukoliko dođe do suštinske, kvalitativne ili kvantitativne izmene sadržaja baze podataka, koja bi dovela do toga da se baza podataka smatra novim ulaganjem, takva baza podataka će imati svoj sopstveni rok trajanja.[36]
Uticaj zaštite računarskih programa i baze podataka na druge propise
Na samom kraju, važno je istaći da odredbe Zakona koje se odnose na zaštitu računarskih programa i bazu podataka ne utiču na primenu drugih propisa koji uređuju zaštitu patenta, žiga, dizajna, topografije poluprovodničkih proizvoda, poslovne tajne, kao i nelojalnu konkurenciju[37], što dalje znači da računarski program kao autorsko delo, ili baza podataka kao predmet srodnog prava, mogu biti zaštićeni i po osnovu drugih zakona, kao npr. Zakona o zaštiti poslovne tajne i Zakona o žigovima, imajući u vidu da se radi o različitim pravima na istom predmetu zaštite.
[1] Zakon o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012, 29/2016 – odluka US i 66/2019), član 2, stav 1
[2] Ibid. član 5a, stav 1
[3] Ibid. član 5a, stav 2
[4] Ibid. član 5a, stav 3
[5] Ibid. član 5a, stav 4
[6] Ibid. član 6
[7] Ibid. član 9, stav 1, član 10, stav 1
[8] Ibid. član 10, stav 3 i 4
[9] Ibid. član 14
[10] Ibid. član 15
[11] Ibid. član 16
[12] Ibid. član 17
[13] Ibid. član 18
[14] Ibid. član 19
[15] Ibid. član 20, stav 1
[16] Ibid. član 20, stav 4
[17] Ibid. član 20, stav 5
[18] Ibid. član 47
[19] Ibid. član 47, stav 1, tačka 3
[20] Ibid. član 47, stav 2
[21] Ibid. član 47, stav 3
[22] Ibid. član 47a
[23] Ibid. član 47a, stav 1
[24] Ibid. član 47a, stav 2 i 3
[25] Krivični zakonik (“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016 i 35/2019), član 199
[26] Zakon o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012, 29/2016 – odluka US i 66/2019), član 54b
[27] Ibid, član 98, stav 4
[28] Ibid, član 137
[29] Ibid, član 138, stav 1 i 4
[30] Ibid, član 138, stav 2 i 3
[31] Ibid, član 140
[32] Ibid, član 140a
[33] Ibid, član 140b, stav 1
[34] Ibid, član 140v
[35] Ibid, član 147, stav 6
[36] Ibid, član 147, stav 7
[37] Ibid, član 214b
