OPCIJE
Opcije u širem smislu su finansijski derivati koji daju vlasniku pravo, ali ne i obavezu, da kupi ili proda osnovnu imovinu, kao što su akcije, roba, valuta ili drugi finansijski instrumenti, po unapred dogovorenoj ceni, unutar određenog vremenskog perioda. Opcije su ključni instrumenti u finansijskim tržištima, omogućavajući investitorima da spekulišu o budućem kretanju cena ili da se zaštite od potencijalnih rizika.
Postoje dve osnovne vrste opcija:
- Call opcija (opcija kupovine): Daje vlasniku pravo da kupi osnovnu imovinu po unapred dogovorenoj ceni u određenom vremenskom periodu.
- Put opcija (opcija prodaje): Daje vlasniku pravo da proda osnovnu imovinu po unapred dogovorenoj ceni u određenom vremenskom periodu.
Osnovna vrednost opcija proizlazi iz osnovne imovine na koju se odnose, pa su opcije derivati, jer njihova vrednost zavisi od kretanja cena te osnovne imovine. Opcije omogućavaju investitorima različite strategije, kao što su zaštita (hedging), špekulacija ili ostvarivanje profita kroz promene cena imovine, uz kontrolisani rizik.
PRAVNE KARAKTERISTIKE PUT OPCIJE
Put opcija je pravni institut odnosno finansijski derivat koji daje vlasniku pravo, ali ne i obavezu, da proda određenu količinu osnovne imovine, kao što su akcije / udeli, po unapred dogovorenoj ceni (poznatoj kao izvršna cena ili “strike price“) unutar određenog vremenskog perioda. Put opcija je suprotna call opciji, koja vlasniku daje pravo da kupi imovinu.
Vlasnik put opcije ima dakle pravo da proda osnovnu imovinu po dogovorenoj ceni, ali nije obavezan to da učini. Ako cena osnovne imovine na tržištu padne ispod izvršne cene, vlasnik opcije može ostvariti profit prodajom po višoj ceni koju opcija garantuje. Ako cena imovine ostane iznad izvršne cene, vlasnik može odlučiti da ne iskoristi opciju, čime gubi samo premiju plaćenu za opciju.
Put opcije su popularne među investitorima koji žele da imaju izlaznu strategiju odnosno da osiguraju pravo na prodaju svojih uloga u kompaniji po unapred dogovorenoj ceni. Ova strategija je korisna u slučaju da se kompanija suoči sa problemima, jer investitor može prodati svoj udeo i minimizirati gubitke.
Na primer vlasnici manjeg udela u privrednom društvu odnosno manjinski akcionari mogu koristiti put opcije kako bi osigurali pravo na izlazak iz kompanije u slučaju nepovoljnih promena, kao što su promene u upravljačkoj strukturi ili preuzimanje kompanije.
U sporazumima između osnivača kompanije, put opcije mogu biti ugovorene i kao deo strategije za rešavanje nesuglasica ili za omogućavanje izlaska jednog od osnivača pod povoljnim uslovima.
O načini ugovaranja buduće cene i njenoj visini, možete pročitati na stranici koja se bavi pravnim aspektima Call opcije.
U korporativnim pregovorima, posedovanje put opcije može značajno ojačati pregovaračku poziciju strane koja poseduje opciju. Na primer, u situacijama kada se pregovara o preuzimanju kompanije, manjinski akcionari koji poseduju put opcije mogu zadržati kontrolu nad uslovima pod kojima će prodati svoj udeo, čime se osigurava da dobiju fer kompenzaciju za svoj udeo u privrednom društvu.
Put opcija u Republici Srbiji nije posebno regulisana Zakonom o privrednim društvima, već se na istu taj propis indirektno primenjuje, dok važe i generalne odredbe na primer Zakona o obligacionim odnosima. Takođe, zavisno od pravne forme privrednog društva, može se primenjivati i na primer Zakon o tržištu kapitala.
POREKLO OPCIJE KAO PRAVNOG INSTITUTA
Opcija, kao finansijski instrument, ima dugu istoriju koja se proteže kroz vekove, evoluirajući od jednostavnih ugovornih aranžmana do sofisticiranih finansijskih derivata koje poznajemo danas. Razumevanje njenog pravnog porekla zahteva pregled istorijskih događaja i pravnih okvira koji su oblikovali upotrebu i regulaciju “opcija” uopšteno, što se posredno može odnositi i na call opciju.
Antički Počeci – Tales iz Mileta (6. vek p.n.e.):
Smatra se jednim od najranijih poznatih primera upotrebe opcija u istoriji.
Tales, grčki filozof i matematičar, navodno je sklopio ugovore koji su mu dali pravo (ali ne i obavezu) da koristi maslinove prese pred predstojeću bogatu žetvu maslina, zaključujući ugovore po niskoj ceni tokom zime i ostvarujući profit kada je potražnja porasla na proleće.
Ovaj primer ilustruje osnovni koncept call opcije, gde nosilac opcije stiče pravo da kupi imovinu po unapred dogovorenoj ceni u budućnosti.
17. Vek – Holandija i Tulipanska Manija (1636-1637):
Call opcija, kao finansijski instrument, ima korene u razvoju tržišta derivata, koja su počela da se oblikuju u modernom smislu u 17. veku. Prvo dokumentovano tržište derivata datira iz Amsterdama, gde su se trgovci bavili futures ugovorima i sličnim oblicima derivata, uključujući opcije.
Tokom perioda tzv. “Tulipanske manije” u Holandiji, trgovalo se derivatnim instrumentima sličnim današnjim opcijama na lukovice tulipana tj lala.
Ugovori su omogućavali kupcima pravo da kupe ili prodaju lukovice tulipana po određenoj ceni u budućnosti, što predstavlja preteču modernih call i put opcija.
Ovi ugovori nisu bili formalno regulisani i često su dovodili do spekulativnih balona i finansijskih gubitaka, što je naglasilo potrebu za regulacijom tržišta derivata.
18. i 19. Vek – Razvoj u Velikoj Britaniji i Sjedinjenim Američkim Državama
London Stock Exchange (18. vek):
Trgovci su počeli da koriste opcione ugovore za trgovinu akcijama i robama.
Ovi rani oblici opcija često su bili neformalni i slabo regulisani, što je dovodilo do manipulacija i finansijskih skandala.
Britanska vlada je povremeno pokušavala da zabrani ili ograniči trgovinu ovim instrumentima zbog njihove spekulativne prirode.
20. Vek – Formalizacija i Regulacija
Osnivanje Chicago Board Options Exchange (CBOE) – 1973. godina predstavlja ključni trenutak u istoriji call opcija i opcija uopšte.
CBOE je prva zvanična berza specijalizovana za trgovinu standardizovanim opcijama na akcije.
Uvođenje standardizovanih ugovora i centralizovane kliring kuće (Options Clearing Corporation – OCC) povećalo je transparentnost i smanjilo rizik neispunjenja obaveza.
Ova formalizacija omogućila je širu upotrebu opcija kao legitimnih finansijskih instrumenata i podstakla razvoj sofisticiranih tržišta derivata.
Regulacija u Sjedinjenim Državama:
Securities Act iz 1933. i Securities Exchange Act iz 1934.: Ovi zakoni postavili su temelje za regulaciju hartija od vrednosti, uključujući i derivativne instrumente.
Commodity Futures Trading Commission (CFTC): Osnovana 1974. godine, ova agencija je zadužena za regulaciju tržišta derivata, uključujući futures i neke vrste opcija.
Securities and Exchange Commission (SEC): Reguliše trgovinu opcijama na akcije i druge hartije od vrednosti, osiguravajući zaštitu investitora i integritet tržišta.
Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act (2010): Nakon finansijske krize 2008. godine, ovaj zakon je pooštrio regulaciju derivatnih tržišta, zahtevajući veću transparentnost i smanjujući sistemske rizike.
Call opcije su dakle pravno formalizovane u SAD, kroz ugovore koji su regulisani opštim pravilima obligacionog prava. U Sjedinjenim Američkim Državama, trgovina opcijama je podvrgnuta nadzoru Komisije za hartije od vrednosti (Securities and Exchange Commission – SEC) i Komisije za trgovanje robnim fjučersima (Commodity Futures Trading Commission – CFTC).
Ovaj tekst ne predstavlja pravni savet i informativnog je karaktera, u skladu sa uslovima korišćenja ove veb prezentacije.
