Foto: Miodrag Miša Ignjatović

ZABRANA HORIZONTALNE KONCENTRACIJE U MEDIJIMA

Zakon o javnom informisanju i medijima (dalje: ZJIM) reguliše horizontalnu medijsku koncentraciju kroz ograničenja vlasništva i upravljačkih prava, a prema kriterijumima tiraža u štampanim i gledanosti u elektronskim medijima.

Tako ZJIM , propisuje da radi sprečavanja nastanka ili jačanja pretežnog uticaja u oblasti javnog informisanja, koji  u velikoj meri može ograničiti medijski pluralizam, zabranjeno je objediniti

  1. Osnivačka odnosno upravljačka prava vlasnika dve ili više dnevne novine, koje objavljuju informacije iz svih oblasti, sa ukupnim tiražom od preko 50% prodatog ili drugačije realizovanog tiraža dnevnih novina u RS, u prethodnoj godini u odnosu na godinu kada se vrši objedinjavanje
  2. Osnivačka odnosno upravljačka prava vlasnika dva ili više medija koji pružaju audio ili audio – vizuelne medijske usluge, čija je gledanost odnosno slušanost veća od 35% ukupne gledanosti odnosno slušanosti u zoni porivanja, u prethodnoj godini u odnosu na godinu kada se vrši objedinjavanje

Objedinjavanje osnivačkih, odnosno upravljačkih prava podrazumeva mogućnost odlučujućeg uticaja na vođenje poslova u dva ili više izdavača, a naročito u svojstvu kontrolnog društva, odnosno kontrolnog člana za društva sa ograničenom odgovornošću ili akcionara za akcionarska društva,

Osnivačka odnosno upravljačka prava mogu biti crpeljena iz svojine, drugih prava na imovini ili njenom delu, na osnovu prava iz sporazuma, ugovora ili po  osnovu drugih potraživanja.

Pored odredbi o zaštiti medijskog pluralizma iz ZJIM, u Republici Srbiji postoji i Zakon o zaštiti konkurencije, koji detaljno reguliše ovu oblast, a primenjuje se na sva pravna i fizička lica u RS, pa i na vlasnike medija.

Pojam i vrste povezanih lica reguliše i Zakon o privrednim društvima Republike Srbije.

Iako Zakon o javnom informisanju i medijima poziva na paralelnu primenu odredaba Zakona o zaštiiti konkurencije kada su povezana lica u pitanju, Zakon o zaštiti konkurencije ukazuje na shodnu primenu odredaba o povezanim licima ZPD-a, ukoliko nisu u suprotnosti.

Naime, kako ZJIM ne reguliše povezana fizička lica, kao što su članovi porodice, shodno se primenjuju odredbe Zakona o privrednim društvima, gde se taksativno nabraja ko se ima smatrati povezanim licem u odnosu na fizičko lice:

1) njegov krvni srodnik u pravoj liniji, krvni srodnik u pobočnoj liniji zaključno sa trećim stepenom srodstva, supružnik i vanbračni partner ovih lica;

2) njegov supružnik i vanbračni partner i njihovi krvni srodnici zaključno sa prvim stepenom srodstva;

3) njegov usvojilac ili usvojenik, kao i potomci usvojenika;

4) druga lica koja sa tim licem žive u zajedničkom domaćinstvu.

ZABRANA VERTIKALNE KONCENTRACIJE U MEDIJIMA

NESPOJIVOST IZDAVAŠTVA I DISTRIBUCIJE

ZJIM zabranjuje istom pravnom licu da se bavi izdavaštvom i distribucijom, već uslovljava obavljanje druge delatnosti preko povezanog pravnog lica.

Povezanim pravnim licima prema Zakonu , smatraju se lica koja su povezana tako da jedno ili više njih ima mogućnost odlučujućeg uticaja na vođenje poslova drugog ili drugih pravnih lica, a naročito uticaj koji proizilazi iz:

1) svojstva kontrolnog – matičnog društva, odnosno kontrolnog člana ili akcionara zavisno od forme društva, samostalno ili zajedničkim delovanjem, u skladu sa Zakonom o privrednim društvima

2) svojinskih ili drugih prava na imovini ili njenom delu drugog pravnog lica;

3) ugovora, sporazuma ili iz vlasničkih prava na hartijama od vrednosti;

4) potraživanja, sredstava obezbeđenja ili uslova poslovne prakse čiji je imalac kontrolno pravno lice

NESPOJIVOST IZDAVAŠTVA DNEVNIH NOVINA I EMITERA AUDIO/AUDIO-VIZUELNIH USLUGA

Istom zakonskom odredbom propisano je da nije dozvoljeno sticanje učešća preko 50% u osnivačkom kapitalu između izdavača dnevnih novina, koje objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, s prosečnim dnevnim realizovanim tiražom većim od 50.000 primeraka godišnje, i izdavača koji pruža audio i audio-vizuelne medijske usluge.

UTVRĐIVANJE POSTOJANJA MONOPOLISTIČKOG POLOŽAJA U MEDIJIMA

Ugroženost medijskog pluralizma utvrđuje nadležno ministarstvo, kada su u pitanju štampani mediji i njihova internet izdanja. Za elektronske medije, u smislu Zakona o elektronskim medijima, nadležno je nezavisno regulatorno telo (REM).

Kad utvrdi da je ugrožen medijski pluralizam, nadležno Ministarstvo / REM  upozorava na to izdavača i određuje mu da, u roku od šest meseci od dana prijema upozorenja, podnese dokaze o tome da je svojim radnjama otklonio uzroke ugrožavanja medijskog pluralizma i obaveštava nadležni registar medija (koji se vodi kod Agencije za privredne registre) o izdatom upozorenju.

Ukoliko mediji ne postupi po izdatom upozorenju, Ministarstvo / REM izdaje rešenje kojim nalaže Registru da predmetni mediji izbriše iz registra.

Zakonom o elektronskim medijima je posebno predviđeno da REM neće izdati dozvolu za pružanje medijske usluge elektronskom mediju ako utvrdi da bi njenim izdavanjem bio ugrožen medijski pluralizam u smislu ZJIM-a. 

S obzirom da se štampani mediji i digitalna izdanja mogu registrovati bez pribavljanja prethodne dozvole, ova odreba se ne odnosi na njih.

Imalac dozvole za pružanje usluge putem elektronskog meidja mora prethodno prijaviti REM-u, svaku promenu vlasničke strukture u osnovnom kapitalu (promena vlasnika ili promena visine vlasničkih udela u kapitalu osnivača medija).

Ako Regulator utvrdi da bi najavljenim promenama vlasničkog učešća u kapitalu osnivača medija bio ugrožen medijski pluralizam, preporučiće imaocu dozvole za pružanje medijske usluge da promene izvrši na način kako bi se to stanje izbeglo.

Ako imalac dozvole za emitovanje sadržaja putem elektronskih medija ne postupi u skladu sa preporukom Regulatora što prouzrokuje ugroženost medijskog pluralizma, REM će mu oduzeti dozvolu za rad.

PRIVREDNI PRESTUPI I PREKRŠAJI ZBOG UGROŽAVANJA MEDIJSKOG PLURALIZMA

Pored oduzimanja dozvole, Zakon o elektronskim medijima propisuje i privredne prestupe i prekršaje za imaoce dozvola koji ugroze medijski pluralizam.

Ukoliko pružalac usluge nakon upozorenja REM-a ne podnese dokaz da je otklonio stanje koje ugrožava medijski pluralizam, biće kažnjen za privredni prestup i to novčanom kaznom od 100.000 dinara do 1.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup, a odgovorno lice zaposleno kod pružaoca usluge, novčanom kaznom od 10.000 dinara do 200.000 dinara.

Ukoliko je pružalac medijske usluge preduzetnik, a ne pravno lice, kazniće se za prekršaj (umesto za privredni prestup) i to novčanom kaznom od 10.000 dinara do 500.000 dinara.

Medijski pluralizam kada su elektronski mediji u pitanju, zaštićen je i odredbama koje se odnose na obavezu prenosa  radijskih ili televizijskih programa od strane operatora čiju elektronsku komunikacionu mrežu za distribuciju i emitovanje medijskih sadržaja koristi značajan broj krajnjih korisnika kao jedini ili prvenstveni način za primanje medijskih sadržaja. REM, najmanje jednom u tri goidne, objavljuje listu programa koji se moraju prenositi.

Ukoliko operater ne postupi po nelogu REM-a i ne prenosi programe sa liste biće kažnjen  za privredni prestup i to novčanom kaznom od 100.000 RSD do 1.000.000 RSD, a odgovorno lice kod operatiora, novčanom kaznom od 10.000 RSD do 200.000 RSD.

Kada su štampani mediji i digitalna internet izdanja u pitanju, ukoliko izdavač medija – pravno lice, ne postupi po upozorenju nadležnog Ministarstva, kazniće se novčanom kaznom od 100.000 RSD do 1.000.000 RSD, a odgovorno lice kod izdavača sa 10.000 RSD, do 200.000 RSD.

MANJKAVOSTI REGULATIVE O ZABRANI MONOPOLISTIČKOG POLOŽAJA U MEDIJIMA

Sagledavajući strukturu medija u Srbiji, trenutni limit od 35% udela u gledanosti odnosno 50% u čitanosti, je praktično nemoguće preći, pa je zbog toga i ovaj vid praćenja uglavnom bez značaja i konkretnih efekata.

Ujedno, ovako visoko postavljena granica je i najveća slabost trenutne medijske regulative u Srbiji, kada je koncentracija u pitanju.